top of page

Beyazıt Meydanı’nın Değişimi Işığında Gündelik Yaşam

Alpcan Kayıkcı

Güncelleme tarihi: 21 Kas 2022



Yedi Tepeli İstanbul’un üçüncü tepesinin üzerine kurulmuş[1] Beyazıt, bir yerleşim birimi olarak ele alınıp tarihi incelendiğinde eski İstanbul’un gündelik yaşamında önemli bir yer almaya başladığı tarihten itibaren pek çok farklı etnisiteden insanın, kültürel ve ticari hayatına can verdiği bir yerleşim yeri olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu unsurların yanı sıra Beyazıt, gününün önemli bir kısmını burada geçiren öğrencileri, turistleri, esnafları ve onların hikayeleriyle özel bir yer olmaktadır. Tüm bu unsurları içerisinde barındıran Beyazıt’ın tarihi Osmanlı Dönemi’ne dayanmaktadır. Bunların yanı sıra Beyazıt, Roma İmparatorluğu’ndan Osmanlı Devleti’ne ve Cumhuriyet’in ilanından günümüze pek çok değişim ve dönüşüm yaşamıştır. Günümüzde resmi (kayıtlı) nüfusun azlığına karşın (2021 yılı itibari ile Beyazıt 65 Erkek 32 Kadın olmak üzere toplam 97 kişilik bir nüfusa sahiptir.[2]) hayatının önemli bir bölümünü Beyazıt’ta geçiren insanların sayısının hiç azımsanmayacak düzeyde olduğunu söyleyebiliriz. Beyazıt’ın dinamikliği ve geçirdiği değişimlerin etkisi aynı oranda ve etkide gündelik yaşamını eğitim, ticaret, turistik gezi gibi sebeplerle Beyazıt’ta geçiren insanlara da tesir etmektedir. Bu nedenle burayı anlamak için mekânın ve doğal olarak insanın geçirdiği değişimi anlamak gereklidir.

Beyazıt Meydanı için, İstanbul’un Osmanlı hakimiyetine girmesinin ardından 19. yüzyıla kadar gelen dönemde kendiliğinden oluşmuş bir kentsel mekân diyebiliriz. [3] Beyazıt,19. yüzyıla kadar mekân tarifi net olmayan fakat sosyal bir alan olarak karşımıza çıkmaktadır. 19. yüzyılda bütün Osmanlı’da görüldüğü gibi Beyazıt Meydanı’nda da Avrupa etkisiyle gelen mimari, kültürel ve toplumsal değişimlerin olduğu görülebilir. 1870’li yıllarda insanlar, Osmanlı’nın geleneksel eğlence kültürüne paralel bir şekilde Beyazıt Meydanı’nda toplanmaya başlamıştır. Öte yandan bu eğlencelerin batı eğlencelerinden ayrılan en büyük tarafı, ticari kimliği olan mekanlara ihtiyacı olmamasıdır.[4] Bu bağlamda Beyazıt Meydanı daha çok insanların ve kültürlerin toplanma noktası olarak karşımıza çıkmıştır. Bu eğlencelerin yanı sıra 19. yüzyıldaki mimari değişim ve projelerin etkisini günümüzde de görmekteyiz. Örneğin; 1864-1866 yılları arasında yenilenen Seraskerlik Kapısı günümüzde hala İstanbul Üniversitesi tarafından kullanılmaktadır. [5] 19. yüzyıl sonrasında yapılan değişimlerin geçmişe göre daha planlı değişiklikler olduğunu söyleyebiliriz. Aynı zamanda bazı değişikliklerin de belirli toplumsal sınıfların çıkarına göre düzenlendiği de görülmektedir.

Beyazıt Meydanı için diğer dönüm noktası ise Cumhuriyet Dönemi’dir. 20. yüzyıl ile bulunduğumuz coğrafyada, mekanların fiziksel ve sosyal alanlarının değiştiğini görmekteyiz. Beyazıt Meydanı da bu bağlamda değişime uğramış alanlardan biridir. Cumhuriyet Dönemi’nin başlarında Beyazıt Meydanı’nı işgal eden yolların ve dükkanların kapatıldığını görebiliriz. Meydanı çok fonksiyonlu hale getirme amacıyla meydana çeşitli eklemeler yapılmıştır.[6]

Geçmişte meydanda yapılan değişikliklerin yanı sıra günümüze baktığımızda, Beyazıt’ın herbir tarafında tarihin etkilerini ve esintilerini görmekteyiz. Geçmişte yapılan bütün değişimler günümüz gündelik yaşamının oluşumuna katkı sağlamıştır. Beyazıt’taki gündelik yaşama baktığımız zaman, öncelikle çok sayıda öğrenciyi her gün kendi içerisinde ağırladığını görmekteyiz. Beyazıt’ın içerisinde bulunan öğrenci yurtları da bu öğrenci etkileşimine katkı sağlamaktadır. Bu öğrenci etkileşiminin en büyük sebebi İstanbul Üniversitesi’nin varlığıdır. Günümüzdeki bu etkileşimin oluşumu ise 19. yüzyıl itibariyle başlamıştır. Sultan Abdülmecid’in saltanatı döneminde eğitim düzenleme çalışmaları kapsamında yetkin ve bilgili devlet memurları yetiştirebilmek adına Darülfünun (Fenler Evi) adıyla bir ‘yüksek öğretim kurumu’ açılmasına karar verilmiştir. Bu kurum, Darülfünun-i Osmani adıyla 1969 yılında toplam 450 öğrenci ile eğitime başlamıştır.[7] Günümüzde bu sayı katlanarak artmaktadır. Bununla beraber, 19. yüzyılda Beyazıt’taki öğrenci etkileşiminin temelinin atıldığını söyleyebiliriz. Öğrencilerin günlerinin çok büyük bir bölümünü Beyazıt’ta geçirmesi ve burada sosyalleşme olanaklarının fazlalığı, onları Beyazıt’taki gündelik yaşamın önemli parçalarından biri yapmaktadır.

Öte yandan Beyazıt, içerisinde senelerdir aynı yerde çalışan, geçmişten aktarılan iş geleneklerini sürdüren emekçileri ve esnafları da içerisinde barındırmaktadır. Bu kişiler arasında ustaların yanı sıra işlerinde yeni olanlar da vardır. Bu farklılık ise Beyazıt’taki esnaf hayatı hususunda bizlerin geçmişle arasında köprü kurabilmesini sağlamaktadır. Örneğin; Kapalıçarşı’da, geçmişte halkın esnafa karşı beslediği güven duygusu sayesinde birikmiş paralarını esnafa emanet ettiğini görmekteyiz.[8] Ancak günümüzde birçok fonksiyon gibi bu fonksiyon da değişmiştir. Değişen bir diğer durum ise iplikçiler, kürkçüler, fesçiler gibi meslek gruplarının artık sadece sokak adı olarak kalması ve bu mesleklerin yerlerini özellikle ana sokakta mücevher dükkanlarına bırakmalarıdır. [9] Bu değişimlerin halkın istek ve ihtiyaçlarına göre olduğu söylenebilir. Öte yandan aynı zamanda bu değişimlerin Beyazıt’a gelen halk kesimini de değiştirdiği açıkça görülebilir. Buraya gelen halkın değişimi günümüzde olumlu ya da olumsuz birçok olayın karşımıza çıkmasına sebep olmaktadır. Hali hazırda esnafa karşı güvenini eskisine kıyasla kaybetmiş olan halkın birtakım olumsuz olaylarla beraber buraya olan bakış açısının değişmesi kaçınılmaz olmuştur. Bu da halk ve esnaf gözünden gündelik hayatın eskiye kıyasla daha kötü etkilendiğini karşımıza çıkarmaktadır. ??

Beyazıt’taki gündelik yaşama baktığımız zaman içeride azımsanmayacak derecede turist görmekteyiz. Kapalıçarşı’nın varlığı ve hala tarihi izler barındıran esnaf ticareti bunun sebeplerinden biridir. Bir diğer sebebi ise Beyazıt’ın uğradığı değişimler ile geçmişteki tarihi yapıyı yansıtması ve bunun diğer milletlerden insanların ilgisini çekmesidir. Bunlar, Beyazıt içerisinde gündelik yaşamda çok fazla turist görmemize ve birbirlerinden farklı kültürlerin bir araya gelmesine sebep olmaktadır. Bu farklı kültürlerin bir araya gelmesi, Beyazıt’ın ilgi çekmesi ve bunların ışığında kültürel bir köprü olması, halk ve esnafa ticari anlamda büyük olanaklar sağlamıştır. Bu olanaklar ve kültürlerin kaynaşması da Beyazıt gündelik yaşamını oldukça etkilemektedir. Örneğin; farklı kültürlerden, farklı dillerden insanların toplanma noktalarından biri olan Kapalıçarşı’da esnafların bu kültürlerdeki insanlarla anlaşabilmek için onların kültürlerine ve dillerine ayak uydurması gerekmektedir. Bu yüzden de kendi gündelik yaşantılarını bu uyumu sağlayabilecekleri doğrultuda şekillendirmektedirler.

Osmanlı Dönemi’nden günümüze kadar Beyazıt’ın birçok değişime uğradığı karşımıza çıkmaktadır. Bu değişimler, kendi dönemlerine ayak uydurmak, iktisadi yaşamı zenginleştirmek, 19. yüzyıl sonrası eğitimin gelişimi amacıyla yapılan düzenlemeler, daha fazla turist akışı sağlamak, kültürel çeşitlilik yaratmak gibi amaçlarla yapılmıştır. Öte yandan bu değişimlerin amaçladığından daha fazlasını değiştirdiğini görmekteyiz. Bu değişimlerin ise insanların gündelik yaşantılarını değiştirmesine sebep olduğunu söyleyebiliriz. Bir başka deyişle; gündelik yaşamın bu değişimlere sebep olmadığını, bu değişimlerin gündelik yaşamı doğrudan etkileyip öğrencilerin, esnafın veya yerel halkın gündelik yaşantılarını bu değişimlere uydurmaya çalıştıklarını söyleyebiliriz. Son olarak gündelik yaşamının çoğunu öğrenciler, turistler ve esnaflar tarafından oluşan Beyazıt’ın içerisindeki mimari, kültürel, ticari veya turizme yönelik değişimlere paralel olarak Beyazıt’taki gündelik yaşantının da değiştiğini söyleyebiliriz.


[1] http://www.istanbultarih.com/Makale/gecmisten-gunumuze-beyazid-meydani.html [2] https://www.nufusune.com/40309-istanbul-fatih-beyazit-mahallesi-nufusu [3] Rüya Ardıçoğlu ve Aysel Uslu, ‘DeğişKent’ Değişen Kent, Mekan ve Biçim, İstanbul, Marmara Belediyeler Birliği Kültür Yayınları, 2018, s.589 [4] Fatih Demir, ‘İbret Gazetesi Işığında İstanbul’da Sosyal ve Gündelik Hayat’,Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, 2015, s.165 [5] Neşe Yeşilkaya, 19. Yüzyılın İkinci Yarısında İstanbul Beyazıt Meydanı ve Kentsel Mekana Yönelik Tasarım İzleri; Aks, Arkad, Yapı Yüzü, Mimarlık Dergisi, 2007 [6] Rüya Ardıçoğlu ve Aysel Uslu, ‘DeğişKent’ Değişen Kent, Mekan ve Biçim, İstanbul, Marmara Belediyeler Birliği Kültür Yayınları, 2018, s.600 [7] Feyza Günergün ve Sevtap Kadıoğlu, Osmanlı Bilimi Araştırmaları VII/I, 2006, s.136 [8] ‘Kapalı Çarşı, İstanbul, Son güncelleme 31 Ağustos 2020, Kapalı Çarşı: Tarihi Hikayesi, Bölümleri | yoldaolmak.com [9] ‘Kapalı Çarşı, İstanbul, Son güncelleme 31 Ağustos 2020, Kapalı Çarşı: Tarihi Hikayesi, Bölümleri | yoldaolmak.com


Bu içerikten yapılacak alıntılar için herhangi bir izne gerek yoktur. Atıf gösterme koşullarına uygun bir biçimde alıntı yapılabilir. İçeriğin tamamı kullanılmak isteniyor ise Siyaset Bilimi Kulübü'nden kesinlikle izin alınması gerekmektedir.



244 görüntüleme0 yorum

İlgili Yazılar

Hepsini Gör

Comments


Ly7ulAhk_400x400.png
Istanbul_Universitesi.png

İstanbul Üniversitesi
Siyaset Bilimi Kulübü

  • Instagram
  • Grey Twitter Icon
  • Grey LinkedIn Icon
bottom of page