ÖZET
Kamusal alanlar aracılığıyla toplumlar ortak söylem ve eylem gerçekleştirirler. Karakteristik özellikleri nedeniyle meydanlar kamusal alanların belki de en değerli örneğidir. Kamu yönetiminde ve politikalarında değişim yaratma amacıyla gerçekleştirilen eylemlerin başlıca mekanlarından birisi de Beyazıt Meydanı'dır. Köklü tarihi boyunca çok farklı grupların hareketlerinde başlıca mekan tercihi Beyazıt olmuştur. Bu nedenle Beyazıt’ın kamusal kullanımı Türkiye siyasi tarihinin de bir kesitini bizlere sunmaktadır. Bu yazıda Beyazıt Meydanında gerçekleşen 3 önemli toplumsal mücadele Beyazıt’ın kamusal alanla ilişkisi bağlamında değerlendirilecektir.
Anahtar Kelimeler: Kamusal Alan, Beyazıt Meydanı, Toplumsal Hareketler, Öğrenci Olayları
GİRİŞ
Toplumsal etkileşimlerin en çok yaşandığı, toplumun ortak eylemlerini yürüttüğü, toplumun her kesiminin erişebildiği kamusal alanlar sosyal bir kimlik oluştururlar. Beyazıt Meydanı da kendine özel karakteristiği sayesinde kadim tarihi boyunca İstanbul’da kamusal alan ve toplumsal hareketlerin çarpıcı arabulucusu olmuştur. Beyazıt’ın kaldırım taşları geniş katmanlı kesimlerin eylemleri, sosyal-siyasal talepleri ve hak mücadelelerinin birincil tanığıdır. Ellerinde kitaplar dillerinde “hürriyet” haykırışları ile öğrenciler, hak gasplarına karşı kitlesel direniş gösterileri ile işçiler ve daha niceleri. Birbirinden farklı toplulukları bir araya getiren Beyazıt geçmişte olduğu gibi yine toplumun aynası görevini layıkıyla yerine getirmektedir. Beyazıt Meydanında gerçekleşen kolektif hareketler özellikle de Cumhuriyet tarihine damgasını vuran gelişmelerin yansıtıcı işlevini görmektedir. Sırasıyla 28-29 Nisan 1960 İstanbul Olayları, Emperyalizm ve Sömürüye Karşı İşçi Yürüyüşü (1969) ve Başörtülü Öğrencilerin Mücadeleleri (1998) Beyazıt’ın ev sahipliği yaptığı hareketlerin başında yer almaktadır. Hem Türk siyasi tarihine izini bırakması sebebiyle hem de Beyazıt’ın kamusal yaşamdaki önemini somutlaştırması nedeniyle Beyazıt’ta gerçekleşen kitlesel eylemlerin irdelenmesi gereklilik göstermektedir.
1. 28 Nisan 1960 ve Beyazıt Meydanı
1960’larla birlikte tüm dünyada olduğu gibi Türkiye’de de üniversite gençliği siyasi ajandanın belirleyicisi ve yönlendiricisi haline gelerek toplumsal hareketlerin lokomotifini oluşturmuşlardır. Hızla politikleşen öğrenciler toplumsal hareketleri güçlü bir şekilde alevlendiren itici güç oldular. Demokrat Parti’nin anti-demokratik politikaları üniversite öğrencilerini etkili muhalefetin merkezi konumuna getirdi. Özellikle de İstanbul Üniversitesi öğrencilerinin muhalefet sahası Beyazıt olmuştur. 28 Nisan 1960’ta öğrenciler otorite sahiplerine karşı Cumhuriyet tarihinde benzeri görülmemiş bir harekette bulundular. Yüzlerce öğrenci “Hürriyet isteriz!” ve “Kahrolası Diktatörler!” sloganları ile kamusal alanın en önemli işlevi olan ortak söylem ve eylem üretimini Beyazıt Meydanında gerçekleştirdiler. İstanbul Üniversitesi’ne yakınlığı sebebiyle de Beyazıt Meydanı öğrencileri bir araya getiren ortak bir noktaydı. Olay sırasında emniyet güçlerinin protestocu öğrencilere ateşle karşılık vermesi sonucunda birçok öğrenci yaralanırken İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi öğrencisi Turan Emeksiz de hayatını kaybetmiştir. 28-29 Nisan Hareketinin önemi bir ay sonrasında gerçekleşen askeri müdahale ile Demokrat Parti iktidarının devredilmesine zemin hazırlamasından anlaşılmaktadır.
2. Kanlı Pazar Olayı
68 Kuşağı başta Amerika'nın Vietnam işgali olmak üzere emperyalizmle bağdaşan her türlü eylemi protesto etmek amacıyla organize girişimlerde bulundular. Türkiye'deki 68 Hareketinin baş aktörleri öğrenciler ve işçiler antiemperyalist ve ağırlıklı olarak anti-Amerikan bir çizgide buluşarak mücadelelerini çoğu zaman birlikte sürdürmüşlerdir. 16 Şubat 1969 tarihinde işçi örgütleri ve öğrenci kuruluşları Emperyalizme ve Sömürüye Karşı İşçi Yürüyüşü'nde bir araya gelerek Beyazıt Meydanında yürüyüş başlattılar. Ortak amaçları Amerikan 6.Filo'sunu, sömürü düzenini ve emperyalizmi protesto etmek olan yaklaşık 30 bin kişilik topluluk Beyazıt'ta yürüyüşe başladı. Bu açıdan bakıldığında dönemin Beyazıt Meydanının politik bir sosyal dokuya sahip olduğu gözlemlenebilir. Beyazıt'tan yürüyüşe geçen topluluk, günler öncesinden çeşitli propagandalarla galeyana getirilen sağ cenahın saldırısına uğradı. Tarihe Kanlı Pazar olarak geçen bu politik olay 12 Mart Muhtırasına giden süreçte yaşanan gelişmelerin zirve noktası olması nedeniyle oldukça önemlidir.
3. Başörtülü Kadınların Beyazıt Meydanı'ndaki Mücadeleleri
1980 darbesi sonrası uygulanan ağır siyasi baskı politikalarına rağmen Beyazıt Meydanı'nda hak arayışları ve özgürlük mücadeleleri bu dönemde de varlığını sürdürmüştür. 1990'lı yılların sonuna gelindiğinde Türkiye'de örgütlenen hareketlerin en önemlisi "başörtü eylemleri"ydi. İstanbul Üniversitesi'ne alınmayan başörtülü öğrenciler eğitim haklarının gaspını protesto etmek amacıyla 11 Ekim 1998'de eylemlerin kalbinin attığı Beyazıt Meydanı'nda açlık grevleri ve oturma eylemleri gibi sivil itaatsizlik gerçekleştirdiler. Dini kimliklerini ifade edebildikleri giysiler ile eğitim görme talebinde bulunan öğrenciler oturma eylemleri sürecini insan zinciri eylemiyle devam ettirdiler. Gerçekleşen eylemlere feministler ve solcular gibi birçok kesimden de destek sağlanması Beyazıt Meydanı'nın çeşitli grupları bütün haline getirmesi açısından da önemli bir örnektir.
SONUÇ
Toplumun ortak sorunlarının paylaşıldığı kamusal alanlar kentin aynası niteliğindedir. Kamusal alan olarak Beyazıt Meydanı modern Türkiye tarihi boyunca ideolojik, politik, ekonomik, toplumsal vb. meseleleri kitlesel eylemlere dönüştüren alan olmasıyla bilinmektedir. Beyazıt Meydanı'nda yaşanan toplumsal hareketler meydana politik bir kimlik kazandırmakla birlikte dönemin sosyo-politik yapısına da ışık tutması nedeniyle önemlidir. Aynı zamanda Beyazıt Meydanı'nın kamusal kullanımı Türk siyasi tarihine pencere açmaktadır.
KAYNAKÇA
Aydemir, Sefa Salih. “27 Mayıs 1960 Askeri Darbesine Giden Süreçte Üniversite’nin Etkisi.” IJOEEC, no. 1 (2016): 1-22.
Aydemir, Sefa Salih. “12 Mart 1971 Askeri Muhtırasına Giden Süreçte Üniversite Olayları.” AVRASYA Uluslararası Araştırma Dergisi, no. 5 (2014): 43-51.
Aydın, Suavi; Taşkın, Yüksel, 1960'tan Günümüze Türkiye Tarihi. İstanbul: İletişim, 2014.
Koca, Mehmet. “68 Öğrenci Olayları ve Üniversitelerde Politik Şiddet.” Birey ve Toplum, no. 15 (Bahar 2018): 87-109.
Temizgüney, Firdes. “1960 Darbesine Giden Süreçte Önemli Bir Kesit: İstanbul Öğrenci Olayları.” CTAD, no. 27 (Bahar 2018): 181-211.
Sezer Şanlı, Ayşem, Çoşğun, Beyzanur. “Yeni Toplumsal Hareketlerin Yeni Aktörleri; 90’lı Yıllar Türkiye’sinde Başörtülü Öğrencilerin Mücadelesi.” Mukaddime, 11(2) (2020): 382-409. 10.19059/mukaddime.789439
Karayılmazlar, A.Süha, Çelikyay, H. Selma. "Kentlerde Kamusal Alanların Tasarımı ve Önemi." Bartın Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi, no. 17 (2018): 83-89.
Bu içerikten yapılacak alıntılar için herhangi bir izne gerek yoktur. Atıf gösterme koşullarına uygun bir biçimde alıntı yapılabilir. İçeriğin tamamı kullanılmak isteniyor ise Siyaset Bilimi Kulübü'nden kesinlikle izin alınması gerekmektedir.
Comments